STICHTING ORANJEWOUD HISTORIE
Door: Ted Willemsen en Coby van der Laan
Het woord Belvedère komt oorspronkelijk uit het Italiaans en betekent een toren of koepel van waaruit men een mooi uitzicht heeft. Daarvoor hoeven we niet naar het buitenland af te reizen. In de bossen van Oranjewoud staat al meerdere generaties lang onze Belvedère toren als markant punt.
In 1917 kocht hotelhouder Andreas Willem Tjaarda de Berg van Brongergea. Met hout afkomstig uit Oranjewoud wordt een uitkijktoren gebouwd op de dan ongeveer honderdjarige berg. Al spoedig raakt de houten constructie in verval; al na zeven jaar wordt de toren gesloopt. Tjaarda wilde zijn toren echter niet missen en besloot een nieuwe toren in beton te laten uitvoeren. Gewapend beton was destijds nieuw en werd als modern onverwoestbaar materiaal beschouwd. De betonfirma Boltje en Buwalda uit Heerenveen was bereid deze uitdaging aan te gaan en bouwde in 1924 een voor Friesland unieke uitkijktoren met een hoogte van 31 meter.
Deze Belvedère toren heeft veel Friezen het speciale gevoel gegeven dat ze voor het eerst ‘los van de grûn wienen’. Een dagje uit werd bekroond met een ongekend uitzicht vanaf de toren. Dat was toen echt een hoogtepunt.
Betrokken vrijwilligersInmiddels zijn we bijna honderd jaar verder en is het eeuwfeest van de toren aanstaande.
Dat moet gevierd worden maar is niet vanzelfsprekend… In al die voorgaande jaren hebben tal van vrijwilligers zich ingezet voor het behoud van dit cultureel erfgoed. Zowel de berg als de toren zijn afzonderlijk van elkaar uitgeroepen tot rijksmonument. Het behoud van dit geheel vergt regelmatig onderhoud en herstel. Daartoe is een stichting in het leven geroepen.
We zoeken Sibbe Hoekstra op in zijn huis aan de Krukmanslaan in Oranjewoud. Hij is als vrijwilliger sinds 2016 secretaris van de stichting die zich inzet voor het behoud en herstel van de Belvedère en werkt samen met zijn medebestuursleden aan een renovatieplan voor de uitkijktoren. Met name de ondergrond, de berg, is aan groot onderhoud toe. Sibbe is geboren en getogen in Oranjewoud en keerde na zijn pensioen weer terug naar zijn geboortegrond. Hij koestert er de goede herinneringen aan zijn jeugd. Dat verklaart ook zijn sterke betrokkenheid bij dit project.
De Stichting Belvedère Oranjewoud is eigenaar van de Belvedère uitkijktoren met ondergrond (Berg fan Brongergea). Gezien het unieke karakter van de betonnen uitkijktoren en de betekenis hiervan voor het dorp Oranjewoud en ver daarbuiten, is het bestuur van voornoemde stichting er alles aan gelegen om de uitkijktoren ook voor de komende generaties te behouden. De toren zelf is inmiddels gerestaureerd, echter de berg waarop deze is gefundeerd, vertoont sterke erosie en is verregaand verwilderd. Dit geldt ook voor de trapopgang die nauwelijks meer als zodanig is te herkennen. De erosie aan de top van de berg is intussen zodanig dat het hoogteverschil tussen de laatste “traptrede” en het onderste plateau van de toren meer dan een halve meter bedraagt.
Het bestuur moest kiezen tussen een beperkte renovatie met weinig toegevoegde waarde (en nog steeds relatief duur), of een veel meer toekomstbestendige variant, die in het kader van de toeristische en culturele ontwikkeling van Oranjewoud een veel prominentere rol kan spelen. Het bestuur heeft voor het laatste gekozen om de gebruikswaarde van deze plek te vergroten met behoud van de monumentale status, waarbij de verschijningsvorm recht doet aan het historische en culturele niveau van Oranjewoud als geheel. Ook Staatsbosbeheer dringt aan op een aantoonbaar onderscheidend plan. Dat kost ook geld, heel veel geld. In de kostenbegroting staat een bedrag van ruim een half miljoen euro. De helft van dit bedrag is inmiddels gedekt door reeds toegekende subsidies van provincie, gemeente en allerlei stichtingen en fondsen uit het hele land. De andere helft moet komen uit particuliere donaties en uit het bedrijfsleven.
Het doel van het huidige renovatieproject is het behoud van de berg waarop de uitkijktoren is gefundeerd. Het reguliere onderhoud van de berg is de afgelopen decennia onvoldoende gebleken om de erosie doeltreffend te kunnen stoppen. Om die reden is een veel ingrijpender renovatie noodzakelijk om de berg voor de komende generaties weer duurzaam te kunnen herstellen.
De renovatiewerkzaamheden richten zich primair op het erosieprobleem van de berg en het aanbrengen van twee nieuwe trapopgangen. De erosie manifesteert zich weliswaar het meest aan de steilere noordzijde, maar betreft in feite de gehele berg waarop de toren is gefundeerd. Opnieuw grond aanbrengen en de trapopgang in de huidige uitvoeringsvorm herstellen, is in het verleden een onvoldoend duurzame oplossing gebleken. Daarom is in samenspraak met de architect de volgende aanpak ontstaan:
Het renovatieplan is in goed overleg met alle relevante partijen tot stand gekomen. Naast de Stichting Belvedère Oranjewoud als initiatiefnemer zijn dat de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Historisch Groen Beheer, Gemeente Heerenveen, Staatsbosbeheer, Architectenbureau Inbo, Antea Group en Landschapsontwerp Erik Overdiep. De inhoud en omvang van de renovatieactiviteiten zijn van dien aard dat alleen professionals deze ten uitvoer kunnen brengen.
Van oudsher is Oranjewoud een landschappelijk gebied met een grote recreatieve en toeristische aantrekkingskracht. Dit vindt eind 17e eeuw zijn oorsprong in de aanwezigheid van de Oranjes, die het initiatief namen tot het stichten van landgoederen en het aanleggen van parken en bossen. De cultuurhistorische waarde is daarmee verankerd in het DNA van Oranjewoud, dat vele bijzondere elementen bevat. De Belvedère uitkijktoren is daar een prominent voorbeeld van. Omdat dit niet verloren mag gaan is er een breed draagvlak voor het onderhavige project. Alle bovengenoemde partijen, inclusief lokale werkgroepen, verenigingen, stichtingen en bewoners die zich allen inzetten voor Oranjewoud, onderschrijven de noodzaak tot behoud van de toren.
Op grond van de statuten is het bestuur van de Stichting Belvedère Oranjewoud onder andere verplicht tot het in stand houden van toren en berg, samen gelegen in Tjaarda’s Bos. In samenspraak met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed wordt periodiek subsidie verstrekt voor de instandhouding van beide monumenten. Deze subsidie bedraagt maximaal 50% van de noodzakelijke onderhoudskosten. Het stichtingsbestuur is altijd in staat gebleken de overige 50% van elders te betrekken, met name afkomstig van organisaties die de Belvedère een warm hart toedragen. Deze werkwijze zal ook in de toekomst worden gecontinueerd waarmee de instandhouding van beide monumenten is verzekerd.
In 2024 bestaat de Belvedère uitkijktoren precies 100 jaar (de berg is ongeveer 200 jaar oud). Het streven is om het gehele renovatieproject dan te hebben afgerond en de toren feestelijk te heropenen. Aan dit eeuwfeest zal de nodige aandacht worden besteed, onder andere door de uitgave van een korte geschiedschrijving over het wel en wee van beide Rijksmonumenten. Deze uitgave zal zowel Fries- als Nederlandstalig zijn om op die manier de zichtbaarheid van de Friese taal te vergroten.
Bronnen voor dit artikel
We hebben dankbaar gebruik gemaakt van teksten uit de brochure Herstel & Behoud Belvedère Uitkijktoren en het projectplan renovatie Belvedère Uitkijktoren. Voor meer informatie verwijzen we naar deze documenten en de website www.belvederetoren.nl
Iedereen kan een steentje bijdragen aan het behoud van de uitkijktoren door vriend te worden van de Belvedère. Ook in de toekomst zullen middelen nodig zijn voor het reguliere onderhoud. Iedere bijdrage telt mee om de toren ook in stand te houden voor toekomstige generaties. Vriend worden kan heel eenvoudig door een e-mail te sturen naar info@belvederetoren.nl of door het invullen en inleveren van het bij dit artikel gevoegde formulier. Elke bijdrage, hoe groot of klein dan ook, is zeer welkom!
Contact
Voor meer informatie of bijdragen kunt u ook contact opnemen met Sibbe Hoekstra, secretaris van de Stichting Belvedère Oranjewoud. E-mail: shoekstra@hoekstragreve.nl of via telefoonnummer 06-22470050
