DE HEIDELAAN

ANNO 1840 – 1850

STICHTING ORANJEWOUD HISTORIE

DE GESCHIEDENIS VAN DE HEIDELAAN

De Heidelaan is een zijstraat van de Prins Bernhardweg en loopt nu door tot de Oranje Nassaulaan. In vroegere jaren had de Heidelaan een ontsluiting via het zo genaamde “Jiskelânpaed”. Sinds 17 maart 1949 is besloten de naam Heidelaan in te voeren.

De Heidelaan zal ongeveer in 1840-1850 zijn ontstaan in verband met de ontginning van de heidevelden aldaar. Op een oude kadastrale kaart is vermeld “Colonie”.
De betekenis hiervan is niet duidelijk.
Verschillende percelen land hebben recht van reed langs de Heidelaan. Vermoedelijk betreft het dus een oude verbinding tussen Het Meer en Oranjewoud, over heidevelden.

De Heidelaan

Wonen aan de Heidelaan door de jaren heen

De Heidelaan is met de voormalige zandweg (nu Prins Bernhardweg) en de voormalige grintweg naar Katlijk (nu Koningin Wilhelminaweg-Koningin Julianaweg-Bieruma Oostingweg) een van de oudste straten in Oranjewoud. Deze laan zal zo ongeveer rond 1830 zijn ontstaan als voetpad tussen Oranjewoud (vanaf het huidige Prins Bernhardweg) en Het Meer – De Knipe na de ontginning van de heidevelden van Schoterwoud (nu woonwijk Skoatterwâld)

Het pad liep van de hoger gelegen zandgronden van Oranjewoud door de lager gelegen cultuurgronden – welke vanaf 1550 zijn ontstaan door het afgraven van het hoogveen – door tot aan de Jiskelânbrêge bij de Schoterlandse Compagnonsvaart in Het Meer.

Tot ver voorbij het midden van de 19e eeuw hebben de bewoners aan het eind van de Heidelaan ondervonden wat het betekent als het water in het najaar en winter tot aan de voordeur en in de plantenkassen staat.  Enig  voordeel in de winter was dat men zo vanuit huis het ijs op kon schaatsen.

Luchtfoto gemaakt omstreeks 1995. Rechtsonder de Heidelaan met nog duidelijk zichtbaar de caravans op camping Post en het braakliggende terrein van voormalig firma Wouda. Helemaal achteraan loopt nog het oorspronkelijke Jiskelânpaad naar het Meer. Het hele gebied tussen Oranjewoud en het Meer, het toekomstige Skoatterwâld, is op het moment van de foto volop in ontwikkeling. De locatie van ‘Oranjewoud Noord’, Sportstad Heerenveen, het Abe Lenstra stadion en het toenmalige asielzoekerscentrum zijn al wel herkenbaar. Anno 2021 is het bijna onvoorstelbaar dat Skoatterwâld en het industrieterrein A7 in nog geen 25 jaar bijna helemaal is volgebouwd…
Heidelaan 17, zoals het oorspronkelijk is gebouwd door Jochem L. Wouda in 1874.

Heidelaan A-locatie

Wonen aan de Heidelaan wordt vandaag de dag vaak als wonen op een A-locatie aangemerkt, vrij in de natuur en op een ideale afstand van alle voorzieningen in Heerenveen. Maar zo is het niet altijd geweest. Uit bevolkingsregisters en volkstellingen weten we dat er binnen de dorpsgrenzen van Oudeschoot in het gehucht Oranjewoud buiten de landgoed-huizen, landgoed-boerderijen en dienstwoningen hier en daar ook particuliere bewoning was.

Aan de Heidelaan zien we dat er rond 1860 een 10-tal huizen staan. Een van de eerste bewoners die we dan tegenkomen op, nu nr. 1, is wed. Jeltje Jochems-Hoornveld, de moeder van Jochem Luitjens Wouda, de grondlegger van het latere Wouda’s-Zaden. Als 33-jarige arbeider kocht hij in 1874 voor f 500 een pondemaat grond aan de Heidelaan te Oranjewoud met de bedoeling er een huis op te bouwen. Dat deed hij zelf. In slecht één week tijd bouwde hij op het perceel een “eenvoudige, nette woning”.

Deze noodwoning stond op het erf van camping Post.

Noodwoningen aan de Heidelaan

Vandaag de dag is het niet zo gemakkelijk om woonruimte te vinden. Maar ook in de 50- en 60’er jaren was de behoefte aan woonruimte erg groot. Wat dat betreft herhaalt de geschiedenis zich.

In Oranjewoud werden in die tijd veel ‘noodwoningen’ op eigen erf gebouwd. Op de Heidelaan met de grote kavels was er ruimte genoeg. Veel bewoners plaatsten dan ook een houten bouwsel (nu ‘Chalets’!)  op hun erf waarmee men kon voorzien in tijdelijke woonruimte.

De woningen die als tijdelijk “noodverblijf” dienden, bestonden veelal uit eigen bouwsels zoals:  voormalige directieketen, salonwagens, een omgebouwde Zuid-Westhoekbus of een heus treinstel .

Verspreid over de gehele lengte van de Heidelaan hebben er in genoemde periode circa 14 noodwoningen gestaan. Het erf van de fam. Post (later camping Post) bood plaats aan maar liefst acht noodwoningen, een ‘conglomeraat’ schreef de krant destijds…

Bewoners van de Heidelaan vaak seizoenarbeiders

In tegenstelling tot veel bewoners van Oranjewoud, die voor het overgrote deel werkten voor en afhankelijk waren van de landgoedeigenaren, werden de bewoners van de Heidelaan vaak als tijdelijke arbeidskrachten, seizoenarbeiders, ingezet bij boeren en bij bos- en tuinwerkzaamheden op de landgoederen.

Tot 1920 wordt in 90% van de  bestaande documenten als beroep ‘arbeider’ vermeld met af en toe een enkele ’tuinman’ of ’timmerman’.

Pas in 1965 wordt de laan verhard

Uit de archieven ontstaat het beeld dat de Heidelaan wel tot het gebied van Oranjewoud behoorde maar van de spreekwoordelijke rijkdom niet erg profiteerde.

Wat gold voor de bewoners geldt ook de laan zelf, ook hiervan kan niet gezegd worden dat er veel aandacht aan besteed werd. Uit verslagen van Plaatselijk Belang na 1930 ontstaat het beeld dat de Heidelaan meer dan gemiddeld aandacht vraagt, het betreft dan het onderhoud van de laan die pas in 1965 wordt verhard, straatverlichting komt tergend langzaam op gang. Men moest het doen met af en toe een toezegging voor een lantaarn.

In 1959 vond de gemeente een aansluiting op de waterleiding en de plaatsing van een Nortonpomp nog te duur. Daardoor moest men nog steeds gebruik maken van de regenwaterbak en in droge zomers was men aangewezen op slootwater  Pas in 1959 wordt mevrouw Amoraal als een van de laatste bewoners aangesloten op het waterleidingnet.

Als dan in 1982 de Heidelaan ook op de riolering wordt aangesloten kunnen bewoners eindelijk met trots zeggen ‘we wonen aan de Heidelaan in Oranjewoud die van alle gemakken is voorzien’.

Foto's van de Heidelaan

De Heidelaan

Meer dan 45 jaar geleden werd Oranjewoud afgesneden van Heerenveen door de aanleg van de Rijksweg 32. Als je de overtocht overleefde van de Kon. Julianaweg Heerenveen naar de Kon. Julianaweg Oranjewoud, dan kwam je in een andere wereld. Lanen met statige bomen, schitterende buitenplaatsen en het gerieflijke bungalowpark. Maar… er was nóg een paradijselijk stukje Oranjewoud. Een wormvormig aanhangsel op de plattegrond, een doodlopend weggetje tussen de weilanden van Boer Hepkema en Boer Sierdsma: de Heidelaan.

Het Heidelaantje, zoals het liefkozend werd genoemd. Een zijweg van de Prins Bernhardweg, waar je al voorbij was voor je het zag. Aan de Heidelaan woonde je niet, je leefde er.

Anno 2021, is de Heidelaan niet meer het Heidelaantje. Mee opgestuwd in de vaart der volkeren is de bebouwing aangepast aan de eisen van de tijd. De sterren zijn ’s nachts niet meer te zien, want er zijn straatlantaarns gekomen. Kleine woningen werden vergroot of maakten plaats voor grotere. Waar nog plek is wordt gebouwd. De Heidelaan loopt niet meer tussen de landerijen van Sierdsma en Hepkema maar tussen twee grote woonwijken. Vooruitgang? In de zin van comfort vast wel, maar toch……

(Truus Brouwer-Boehlé, nr. 23)

Kadastrale kaart uit ca. 1956

Aanleg van de riolering in de Heidelaan

Wateroverlast

Tot de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw waren er in het najaar en in de winter in heel Friesland veel problemen met wateroverlast. Deze werd veroorzaakt door overvloedige regen en een gebrekkige bemaling.

Ook rond de Heerenveen was dit een regelmatig terugkerend probleem. In de winter had dit als voordeel dat er naar hartenlust geschaatst kon worden op het ondergelopen land tussen Oranjewoud en het Meer.

De foto’s en berichten geven een duidelijk beeld van de situatie tussen Oranjewoud (Heidelaan) en Het Meer

TIJDLIJN VAN DE HEIDELAAN

1843

Het eerste huis..

Luitje Gerkes Wouda laat in 1843 ‘een klein huisje met een tuintje’ bouwen. Dit was een van de eerste woningen aan de Heidelaan.

1911

Straatverlichting

Op 16 november 1911 besluit de gemeenteraad van Schoterland dat er 9 straatlantaarns geplaatst kunnen worden in Oranjewoud. Helaas deelt de Heidelaan niet in de vreugde, want pas in 1949 wordt hier de eerste gaslantaarn geplaatst.  In 1953 gevolgd door een tweede exemplaar.
1946

Onderhoud

Op 11 december besluit de raad van Heerenveen over het wel of niet overnemen van het onderhoud van de weg.

Bewoners zijn onderhoudsplichtig. Via Plaatselijk Belang is er een tegemoetkoming van f30 voor de Heidelaan.

1950

Waterleiding en verharding

Bewoners verzoeken om aansluiting op waterleidingnet en verharding van de Heidelaan. Even later vinden we nog een krantenbericht met de vraag naar “een gunstig antwoord”.

1953

Waterleiding en verharding

Ook Plaatselijk belang Oranjewoud komt in actie.
1954

Na alle inspanning van de gemeente komen ze tot de conclusie “dat wij geen vrijheid kunnen vinden het plaatsen van de pomp c.a. te bevorderen”. Maar helaas nog steeds geen aansluiting op het drinkwaternet, zelfs een Nortonpomp komt er niet. Dus toch maar weer naar de sloot?

Uit een intern gemeentelijkbericht van 1943 blijken vier bewoners van de Heidelaan de beschikking te hebben over een Nortonpomp, de overige bewoners moeten wachten tot 1958 wanneer heel Oranjewoud wordt aangesloten op het drinkwaternet.

1957

De gemeente heeft de bedoeling om het onderhoud van de Heidelaan over te nemen.

1959

Gemeentewerken Heerenveen heeft een oplossing…..

Geen waterleiding dan maar een “Nortonpomp”, altijd beter dan water uit de sloot.

Maar in de zomer van 1959 heeft mevrouw Admiraal van nog steeds geen water!

1965

Ook 1965 zijn er weer de nodige problemen.

1966

Eindelijk valt het besluit om de Heidelaan te verbeteren, al is het dan niet met asfalt dan maar met puin.

1967

De gemeente kan melden dat de verharde Heidelaan aangemeld wordt als B-weg.

1980

Riolering

In december van 1980 besluit de gemeente tot aanleggen van riolering in de Heidelaan. (zie ook de foto’s van Albert van der Meulen hierboven)

Tips of meer informatie?

Graag! Uw bijdrage is zeer welkom. Neem contact met ons op.