STICHTING ORANJEWOUD HISTORIE
Liggende in het verlengde van de Lollius Ademalaan vanaf de Koningin Wilhelminaweg tot aan huize Veenwijk te Oudeschoot.
Besluit naamgeving van 17 maart 1949.
In de volksmond werd de Van Bienemalaan vroeger “Kerklaan” genoemd. De laan ligt deels in Oranjewoud en deels in Oudeschoot en vormt de verbinding tussen de Koningin Wilhelminaweg en de Schoterlandseweg door het landgoed “Veenwijk”.
Een klein gedeelte van deze laan komt zonder benaming reeds voor op de gemeentekaart van Schotanus/Halma van 1718. Op de kaart van Eekhof van 1848 komt de laan, eveneens zonder benaming, geheel voor.
Het landgoed kent een lange geschiedenis. In 1646 werd een ontginningsboerderij gebouwd en de bijbehorende strook landerijen aangelegd. In 1763 kocht de familie Bienema uit Heerenveen de boerderij. Fokke Bienema was apotheker aan de Lindegracht in Heerenveen en werd rijk als veenbaas (1728 – 1773). Zij verbouwden deze tot een zomerverblijf en gaven het de naam Veenwijk. Hun zoon Epke Roos van Bienema (1767-1810) en diens vrouw Suzanna Bergsma lieten Veenwijk in 1798 vergroten en verhogen.
Huize Veenwijk en WoutersbergjeDe familie breidde het landgoed in de loop van de jaren steeds verder uit met de aankoop van percelen bos, heide, landerijen en boerderijen. De buitenplaats werd verfraaid en er werd een parklandschap aangelegd in landschappelijke stijl met slingerende lanen en paden.
In 1798 werd in het bos achter Huize Veenwijk het Woutersbergje aangelegd, een kunstmatige heuvel die precies in de as van het huis ligt. Een statige waterparij, een zogenaamd grand canal, verbond het huis, park en bos met elkaar en mondde uit in een vijver rond het Woutersbergje.
In 1807 – 1810 legde Epke Roos van Bienema een grafkelder voor zijn familie aan. Deze grafkelder is een van de oudste pariculiere grafkelders van Fryslân en heeft mede daardoor de status van Rijksmonument.
De kelder is gemetseld en rondom is een cirkelvormige gracht aangelegd. De grond die vrijkwam uit de gracht zal gebruikt zijn om de kelder te bedekken waardoor een grafheuvel ontstond. De ingang was oorspronkelijk te bereiken via een ophaalbruggetje, maar daarop een hek.
De toegang tot de grafkelder is afgedekt met een rechthoekige sluitsteen en wordt geflankeerd door twee hulstbomen. Epke Roos van Bienema werd na zijn overlijden in 1810 als eerste in de kelder bijgezet. In totaal zijn 16 personen in deze grafkelder bijgezet.
In 1971 werd een groot deel van het Veenwijkbos, inclusief de grafheuvel en de Woutersberg, eigendom van Staatsbosbeheer.
Om de cultuurhistorische plek te markeren is in 2020 een herdenkingsbrug aan de kelder toegevoegd in opdracht van Staatsbosbeheer. De grafkelder in het Veenwijkbos in Oranjewoud is ondertussen een rijksmonument en is een van de oudste particuliere grafkelders van Friesland en eigendom van Staatsbosbeheer.
In 1953 verscheen er een mooi artikel in de Friese Koerier: ‘Grafkelder midden in een bos’.
In september 2020 werd de nieuwe herdenkingsbrug naar de grafkelder officieel geopend. Dat gebeurde in het bijzijn van een aantal nazaten van de familie Van Bienema.
In de jaren rond 1926 heeft de Wâldster ‘groot-grondbezitter’ Jan Bieruma Oosting (1870-1936) opdracht gegeven tot de bouw van een vijftal huizen aan de Van Bienemalaan die tot dan toe een onbewoond zandpad was. De woningen zouden plaats moeten bieden aan de bosarbeiders, die werkzaam waren in de bossen van Oranjewoud en omgeving.
Oranjewoud was in die tijd erg in trek bij tuinders en kwekers. Zo ook in de Van Bienemalaan, waar zelfs twee tuinders vlak bij elkaar hun nering hadden. De kwekerij van Jonkman was gevestigd op de plaats waar nu dagverblijf Heidewoud is, rondom de woning op nummer 3. De tuin van Postma bevond zich op de kavel van nummer 9, het eind van het buurtje, vlak tegen de bosrand.
In de eerste woning van de laan woonde als eerste bewoonster mevrouw Bontje Elizabeth Compaan; zij overleed in december 1946.
Anders Japiks fan ’t wâld schreef in zijn stukje in de Heerenveense Courant destijds (1982) het volgende:
“De foto fan dizze wike toant it húske, dêr’t eartiids Jonkman syn túnkerij hie. Nei Jonkman hawwe Jehannes de Jong en syn frou, Froukje Oord, der noch in skoft omhúsmanne. Neitiid hat ien fan de soannen fan Ferwerda der noch in skoft wenne, wylst frou Bron, de mem fan Freerk en Ane, de lêste bewenster wie.
Doe’t de foto makke waard, wiene de kontoeren fan in miljeubedjerrend bousel, dat no ‘Heidewoud’ hyt, al te sjen. Dit gebouw docht tsjinst as deiferbliuw foar minsken dy’t yn geastelik opsicht net by de tiid binne”.
Genoemde Froukje Oord is de zuster van caféhouder Gerrit Oord, die zijn café aan de Prins Bernhardweg had. Als Oord met zomervakantie ging, namen Froukje en Johannes de honneurs waar. Een groot feest voor de jeugd van Oranjewoud, immers, ‘”Als de kat van huis is…”!
Ook over deze woning schreef Anders Japiks fan ’t Wâld een mooi stuk in de Heerenveense Courant van 17 november 1982:
“De fiif bern fan ‘bakker’ Jabik Meester sille, by it sjen fan de ôfprinte foto, grif nog ris weromtinke oan’e tiid, dat hja mei harren âlden yn dat húske wennen. It hat eartiids oan de fan Bienemaleane stien, op in stee benoarden it hjoeddeiske ‘Skouting Hiem’, mar is al wer een skoft lyn ôfbrutsen. Hoewol’t it húske op’e foto lyts toant, hawwe Jabik Meester, syn frou Klaske, dy’t in suster wie fan slachter de Boer, en harren fiif bern der altyd mei nocht wenne. Heit Meester wie ‘bolkoerrinder’ bu de HAKA, lykas de Kooperaasje eartiids hiet, mar ek de bern moasten al betiid oan’e slach.
Sa hat soan Marten, dy’t nei mear as fiifentweinig jier de post yn ’t Wâld en wide omkrite rûnbrocht te hawwen no al wer wat jierren fan syn wolfertsjinne rêst geniettet, as jongknaap al mei de grientekarre op’e sutel west, wylst syn broer Jetse al jong by de boer wie, mar tuskentiden ek noch wol k`âns seach om mei syn buorjonge Henny Jonkman en syn oare maten, einenêsten leech te heljen
Bûten Meester en syn húshâlding hat der ek jierren in oarreheit (is pake) fan de bern yn ‘e hûs west, sadatder net minder as acht minsken yn it húske ûnderdak wiene. Boppedat stie der fansels yn it hûs ek nog de ynboedel, dy’t yn it hier 1927 bestie út: twa kasten, in klok, twa tafels, achttjin stuollen, twa kachels mei koalekitten ets., trije lampen, twa izeren ledikanten mei fearen- en kapokbêden, in spegel, skiderijen, kokenguod, glês- en ierderwurk, in naasmasine mei kast en taffeltsje, mar ek lúks artikels lykas twa sulveren horloazjes, in sulveren keatling, acht sulveren leppeltsjes, in gouden speldsje en twa gouden kappitelstokjes. De lêste waarden as blêdwizer brûkt. Boppedat stie en leine der yn twa hokken efter it húske twa fytsen, swarte brân, in bakkers- en in grientekarre, keapmanswaar besteande út griente en fruchten, in geit en trettjin hinnen en fansels allerhanne tún- en timmerark. Dat alles en nog mear, lykas de kleden oer de flier, de gerdinen foar de ramen en allerhanne lytsguod, hie in wearde fan krapoan sechttjin hûndert gûne. Hjoeddedei keapje foar dat bedrach alinne noch in goukeape kleurentelevysje, dat it jild is yn ‘e ôfrûne 55 jier wol en stik minder wurdich wurden.
It húske wie, krektlyk as de oare húskes yn ‘e leane, eigendom fan grutgrûnbesitter Oosting. Doe’t Meester der yn kaam te wenjen hat Oosting de foargefel fan it húske noch fernije litten en dat kinne je op’e foto wol merkbite, wat dy stiet der mooi kant by.
De buorlju fan de Meesters wiene yn dy dagen Jonkman, dy’t benoarden harren hûs in túnkerij hie en widdowfrou Wynstra, dy’t oan’e oare kante fan harren yn it húske wenne, dêr’t yn ús tiid Kees Prins noch jierren wenne ha.
Elektryk wie doe, yn 1927, noch net sa yn ‘e moade, dat sadwaande moasten de Meesters harren noch mei petroaljelampen behelpe, wylst in pomp en in reinwetterbak foar farsk wetter soarge. De leane hiet doe ek noch net ‘de fan Bienemaleane’, mar stie bekind ûnder de namme ‘It dumnyleantsje’, dit fanwege de dumny dy’t oan’e Skoatter kante fan de lean yn’e pastorije wenne. Dat wie yn dy dagen dumny Jan Kroneman, dy’t mear as seisentweintich jier op’e Skoatter kansel stien hat.
De bern fan Meester, nammentlik de soannen Marten en Jetse en de dochters Gatske, Gryt en Sipie, binne hjoeddedei noch aardich by de tiid. Ik hoopje no mar dat dizze ôflevering harren sûnens net ûndermynje sil. Mar wol is foar harren fansels de tiid fan de wylde hierren sa stadichoan foarby. Dêrom sil ik tinkt myfertuten dwaan, dat hja harren âlderhûs, dêr’t hja harren jeugd sliten ha, ris op in printsje yn’e krante tsjinkomme”.
Marten Meester reed als 60-jarige telegrambesteller een aantal maanden op deze ‘vreemdsoortige tweewieler’ rond.
Het is mede dankzij Meesters adviezen en ervaringen, dat Batavus de serieproductie startte van een nieuwe, motorisch aangedreven tweewieler, die het midden houdt tussen een brommer en een scooter.
Als ‘uitbrobeerder’, als testrijder was Meester de eerste Nederlander, die de allernieuwste Batavus-troef besteeg. Heel wat Heerenveeners hebben hem die maanden met nieuwsgierige blikken nagekeken. Omdat de nationale voorschriften een andere vellingmaat eisen, moest er speciaal voor Meester een ontheffing komen zich op z’n snelle ‘city bike’ naar z’n telegram-adressen te kunnen reppen.
Reactie van de heer Meester: “Foar myn wurk in geweldich ding. Mei glêddens ha jo de fuotten sa mar oan’e groun.
Bron: Fries Mozaiek
Of de city bike een succes is geworden is niet bekend.
Op dit adres is nu Scouting Hiem
Opnieuw een bijdrage van Anders Jabiks fan it Wâld:
“Fan it rychje fan fjouwer saneamde ‘Bosarbeiderswenten’, dat eartiids oan’e fan Bienemaleane te finen wie, hawwe, oant no ta, trije oan bod west. Nûmer fjouwer komt hjoed oan bar en is op’e foto, dy’t hjirby ôfprinte stiet, te sjen. Dy foto, dy’t troch de bekinde Wâldster amateur-fotograaf Gosling de Vries makke is, is fan it noarden út naam, wylst it hûs mei de sydkant nei de leane stie.
Der hawwe yn ‘e rin fan de jierren tal fan minsken yn wenne. Om in pear te neamen: de Wynstra’s, Gooitzen Jongedyk, Hylke Swart en letter mien’k noch in broer fan him, wylst yn’e oarloch de Kedde’s dêr ûnderdak wiene. Dy Kedde’s wiene gjin hynders, mar minsken fan fleis en bloed, dy’t nei de namme Kedde hearden. Hja hiene in soantsje, neamd Roelie, dy’t in saneamde fûgelfoby hie. As der in fûgel op’e wjukken gyng, begûn it lytse baaske te razen en te gûlen en omdat it yn dy tiden dêr optilde fan it fûgelguod, koed er fansels wol oan de gong bliuwe.
De bewenner fan it húske, dy’t de hjoeddeiske Wâldsters it meast ta de ferbylding spruts, wie sûnder mis Kees Prins. Prins, dy’t oarspronkelik út ‘e Knipe kaam en dêr ûnderoaren as smid wurke hat, wennet nog yn Nij-Lindenoard yn Wolvegea. Hy wie en is nog altyd een poerbêste keardel, dy’t yn syn Wâldster tiid altyd ree wie om oare minsken te helpen. Spitigernôch is er sljocht op drank, sadat er, wat syn sûnens oanbelanget, wol ris yn’e problemen rekke is. Nei syn sizzen moat er sa no en dan in romerke ha, omdat soks troch de dokters foarskreaun is, omdat syn bloedieren lêst joegen.
Der giet yn Wolvegea en wide omkriten ek een moai ferhaal oer. Prins, dy’t as frije Fries gean en stean mei, wêr’t er wol, hie ris op besite west yn it pleatslik kafé, dêr yn’e Stellingwerven. Doe’t er troch in oerdosis fan it ‘medisyn’ net meer sa bêst gean koe, gied er oan de wei stean te liftsjen. Der stoppe doe in auto, mei in aardige menear deryn dy’t Prins by syn ûnderkommen ôflevere. It die bliken, dat dy menear boargemaster fan berop wie en yn syn deistig libben oer it wolwêzen fan de bewenners fan West-Stellingwerf en dus ek oer dat fan Prins wekke (Frysk foar ‘waakte’).
Oan’t safier it húske en syn bewenners, al moat ik noch wol erkes de groetnis fan Kees oerbringe oan de Wâldsters, dy’t er altyd graach lije mocht’.
Op dit adres was vroeger de grootste kwekerij van de laan gevestigd, die van de familie Postma. Postma nam de kwekerij over van Geale de Vries, die zijn bedrijf verplaatste naar de Koningin Wilhelminaweg (op het zelfde perceel vestigde schaatsfabriek Nijdam zich).
Op 27 maart 1954 kwam er een definitief einde aan de kwekerij van Postma en kwam er een advertentie in de Friese Koerier waarin het ‘boelgoed’ met de gehele kwekerij-inventaris werd aangekondigd.
Vijf jaar na het beëindigen van zijn kwekerij, in januari 1959, overleed de heer Postma heel plotseling tijdens een wandeling:
Na de Postma’s kwam de familie Bos op nummer 9 te wonen. De heer Bos was rijwielbewaarder aan het station van Heerenveen.
We vonden een paar leuke advertenties uit die tijd.
De laatste bewoner van de Van Bienemalaan nummer 9 was de heer Willem Hoogenberg, in de volksmond “Zwarte Willem”.
Nadat de heer Hoogenberg kwam te overlijden stond het huisje lange tijd leeg.
Op woensdag 9 februari 1975 verscheen dit artikel van Roland Schrijvers in de Friese Koerier.
ORANJEWOUD – Het op de foto afgebeelde huisje aan de Van Bienemalaan 9 te Oranjewoud is gedoemd te verdwijnen. De gemeenteraad van Heerenveen heeft onlangs ingestemd met de sloop van het pand. Hoewel menigeen dit betreurt, heeft men begrip voor de onvermijdelijkheid van dit besluit; er valt weinig eer meer aan het huisje te behalen. In het verleden mag men door het dichttimmeren van ramen en deur hebben geprobeerd onwelkome gasten buiten te houden, dit mocht niet baten
Langs de achterzijde heeft men vrije toegang tot in elk hoekje van het naast “Scouting Hiem” gelegen huis. De houten schuur aan de achterkant biedt enkel nog enige beschutting tegen de regen. De wanden zijn voor het grootste deel gesloopt en de wind heeft er vrij toegang. Wie zich er begeeft, bevind zich op een met glasscherven bezaaide vloer. Achter deze schuur, in de tuin, bevindt zich op een hoop bijeen geveegd het restant van eens in het huisje stond: een bruin bankstel van, een kookplaat, uit het huis afkomstig houtwerk, schoenen, conservenblikjes en ander afval, gordijnrails, en wat dies meer zij.
Gaat men verder het inmiddels bouwvallige huisje binnen, dan komt met in het voormalige keukentje, met het plafond zo laag, dat zelf een verhoudingsgewijs klein persoon het zo met de hand kan aanraken. De restanten van een aanrecht met kastjes geven aan, dat hier eens een keuken was. Voor de rest doet niets daar meer aan herinneren. Treedt met verder naar binnen, dan komt men in de achterkamer. Planken en glasscherven bedekken wat voor de laatste bewoner als vloerbedekking gold. Een vernielde kachel staat in een andere hoek van de kamer dan de schoorsteen. De jeugd heeft het huisje weten te vinden en zich er over ‘ontfermd’. Eenzelfde beeld biedt het zijkamertje in het huisje.
Ofschoon er nog geen slopershamer aan te pas is gekomen, biedt de voorkamer het beeld alsof dat wel het geval is geweest. De twee vroegere bedsteden vormen door het verwijderen van de bodem één geheel met de onderliggende kelder. De indruk wordt gewekt alsof nabestaanden van de laatste bewoners vermoedden dat er nog ergens geld verstopt heeft gelegen en men geen mogelijke schuilplaats onondekt wilde laten.
Dat beeld zet zich voort als men naar boven gaat. Gaten in het dank, ten dele moedwillig aangebracht, maken dat de seizoenen hun invloed ook binnenshuis hebben doen gelden. Voorts liggen er vullingen van kapokmatrassen verspreid. De opstelling van wat rest aan beddengerei doet vermoeden dat jongelui er ter lering en vermaak vadertje en moedertje hebben gespeeld.
Wat rond 1850 als een degelijke, zij het een-steens, woning is neergezet is verworden tot een bouwval. Het is niet dat niemand zich er iets aan gelegen heeft gelaten. Zo heeft Plaatselijk Belang zich ingespannen het karakteristieke turfstekerswoninkje te behouden, omdat er best wel belangstelling voor was. Met name jonge mensen uit Oranjewoud zagen er wel wat in, zo blijkt uit de woorden van de voorzitter van Plaatselijk Belang, de heer Sipke van Dijk. Alle goede wil echter ten spijt, er valt geen eer meer aan te behalen. Zeker f 50.000 is nodig om een en ander weer in het gerede te brengen, welk bedrag in de huur moet worden doorberekend, wat een verhoudingsgewijs veel te hoge huur zou opleveren.
Een van de mensen die zich nauw verwant voelt met het huisje is de thans op de Van der Sluislaan te Oranjewoud woonachtige heer Mintje de Vries. Hij is 64 jaar en het betreft zijn geboortehuis. Zijn over-grootvader Geale de Vries – bijgenaamd de boomsnoeier – woonde er reeds. Zijn grootvader was bosarbeider in Oranjewoud en die woonde er ook. Zijn vader – werkzaam bij de Zuivelfabriek in Oudeschoot – woonde er eveneens.
Tot zijn dertiende woonde de heer Mintje de Vries op de Van Bienemalaan 9. Toen begon zijn vader een tuinderij aan de Wilhelminaweg. Dat was in 1931. De familie Postma kwam toen in het huisje te wonen. Hoewel de grond daarvoor niet het meest ideaal was ging men door met de kwekerij die de heer De Vries daar begonnen was. Zoon Anne Postma nam het bedrijf later over. Na de familie Postma kwam de familie Bos er te wonen in het nu te slopen pand. De heer Bos was rijwielbewaarder aan het station van Heerenveen, zo leert het gesprek met de heer Mintje de Vries. Als laatste woonde er de heer Willem Hoogenberg, in de volksmond “Zwarte Willem”. Hij kwam vorig jaar op 82-jarige leeftijd te overlijden, sinds welk moment het huisje leegstaat.
De dakkapel op de zuidkant van het huisje was er oorspronkelijk niet. Het eerste van de twee op de foto zichtbare ramen aan de zuidkant was oorspronkelijk een deur. Zo wordt alles achterhaald door de tijd, want binnenkort rest er niets meer. Er stonden vier van dergelijke huisjes naast elkaar in het verleden. Het was er gezellig zo geeft de heer De Vries aan. “Weet je wat het is, men had er vroeger een gemeenschap. Het was ronduit armoe, dus men was wel gedwongen tot het in stand houden van een gemeenschap’.
Blijkens de voor u ter inzage zijnde stukken zijn de sloopkosten voor het pandje geraamd op f 2500 exclusief omzetbelasting, waarbij de afkomstige materialen eigendom worden van de sloper. Wij stellen u (…) voor het benodigde krediet van f 2500 plus omzetbelasting beschikbaar te stellen. Commissie voor de openbare werken en financiën, ter zake gehoord, kunnen met ons voorstel verenigen. De Burgemeester en wethouders in raadsstukken voor de afgelopen raadvergadering.
Aldus geschiedde.
Niet alle woningen waren eigendom van Oosting, zo schrijft Anders Japiks later aan de hand van een reactie op zijn artikel:
“No noch wat oars. Ik ha skreaun, dat alle húskes oan ‘e Bienemaleane eartiids fan Oosting wiene. Mintsje de Vries, de soan fan túnker Geale de Vries silliger, makke my derop attint, dat soks net hielendal wierheid wie. It lêste húske yn’e leane, nr. 9, wie nammentlig eartiids fan syn pake, dêr’t hy syn namme fan oerkrige hat. Letter hat de neamde Geale de Vries nog in skoft eigner fan hûs en grûn west, mar doe’t er in lape grûn tusken it hjoeddeiske Flewielen leantsje en de Marktwei kocht hie, om dêr mei de túnkerij te begjinnen, hat er it húske oan de Oostings ferkocht”.
