Bron: ‘Van Glis tot Klapschaats 2001’, auteur Wiebe Blauw, aangevuld door Stichting Historie Oranjewoud.
STICHTING ORANJEWOUD HISTORIE
NIJDAM SCHAATSEN
De historie van de familie Nijdam, schaatsfabrikant te Oranjewoud in de periode 1937-1968
De geschiedenis van schaatsenfabriek Nijdam
Gerrit Nijdam, de oprichter van schaatsenfabriek Nijdam
Gerrit Nijdam is de oudste zoon van Hotse Nijdam, die een schaatsenfabriek in Akkrum heeft. Hij werkt van 1918 tot 1924 bij de Haagse politie. Het politiewerk bevalt hem niet, vooral omdat hij geen rijke mensen mag bekeuren.
In 1920 trouwt Gerrit, dan drieentwintig jaar, met Trijntje Karsten uit Sneek en in 1924 gaat het stel terug naar Friesland, naar o.a. Sneek en Akkrum. Daar heeft Gerrit mogelijk nog een tijd bij zijn vader in de schaatsenfabriek gewerkt. In 1925 treedt hij in dienst bij aannemer de Jong in Grou.
Na een korte tussenperiode in Akkrum en Heerenveen (1928) gaat hij in 1929 in Oranjewoud wonen aan de Grintweg, thans Koningin Julianaweg 71.
Gerrit Nijdam poseert bij boerderij "Nijdamstra State" te Irnsum met de eerste auto na de oorlog, een fraaie Austin 8. automobiel.
Nijdam in Oranjewoud
De Nijdams betrekken een grote, voormalig rentmeesters woning, die word gehuurd van de fam. Bieruma Oosting.
De woning wordt ook verhuurd aan pensiongasten. Dat is echter een bijverdienste, want Nijdam is in hoofdzaak aannemer/timmerman.
Gerrit Nijdam staat ook ingeschreven als fotograaf. Het fotograferen laat hij echter meestentijds over aan zijn vrouw Trijntje. Zij maakt foto’s van personen in de bossen van Oranjewoud en laat ze poseren voor hotel Tjaarda.
Schaatshouten
Na 1930 begint Nijdam met het maken van schaatshouten. Hij wil een werkplaats achter het huis bouwen. Als de werkplaats er bijna staat, mag hij niet in gebruik genomen worden, omdat de heer van Duyl, bewoner van het naastgelegen landgoed “Klein Jagtlust” bezwaren maakt vanwege te verwachten geluidshinder. De heer Duyl, was in zijn werkzame periode president van de rechtbank te Leeuwarden en in 1922 met pensioen gegaan.
De eigenaren van de grond en de panden van Nijdam, de eerder genoemde familie Bieruma Oosting (bewoners van Oranjestein), bieden Nijdam onder gunstige voorwaarden een ander bouwterrein aan. De betonvloer van de eerste werkplaats blijft achter het huis liggen.
De Nijdam fabriek in de beginperiode, rond 1938.
De fabriek aan de Wilhelminaweg
In 1935 wordt dan de nieuwe werkplaats in gebruik genomen. In de eerste jaren worden de ijzers van G.S. Ruiter in Akkrum betrokken. Als er tijdens een winter groter behoefte is aan schaatsen, halen Nijdam en zijn oudste dochter per schaats de ijzers uit Akkrum. Ze rijden via het Sneekermeer met bossen schaatsijzers op de rug. Later wordt het schaatsstaal uit Solingen gehaald, waar Nijdam wederom met zijn oudste dochter naar toe gaat. Hij heeft dan inmiddels zelf een eigen smederij.
Omtrent het gebruik van de naam “Nijdam” wordt in de jaren vijftig tussen Gerrit en zijn jongere broer Jan, die het bedrijf van hun vader in Akkrum voortzet, een juridische twist uitgevochten. Gerrit wint en het Akkrumer bedrijf neemt dan de naam N.S.A. (Nijdam Schaatsen Akkrum) aan. Het botert slecht tussen de broers. Medewerkers van Jan Nijdam controleren zelfs waar de pakketten met schaatsen door Gerrit Nijdam via Van Gent & Loos naar toe worden gezonden.
Frieslands mooiste schaats
In de loop der jaren werken zowel de broers Siemen als Klaas bij Gerrit Nijdam. Overigens heet Nijdam officieel alleen Gerrit Nijdam. De “H” van vader Hotse heeft hij er later bij gezet. Het bedrijf in Oranjewoud is in de jaren dertig modern opgezet terwijl de nieuwste technieken worden toegepast.
Eind jaren dertig maakt Nijdam een poos complete schaatsen voor J. Nooitgedacht uit IJlst. Op de schaatsen wordt in Oranjewoud al de naam en het etiket van Nooitgedacht aangebracht.
Nijdam maakt ook houten voor groothandel Reesink uit Zutphen, maar de laatste betaalt slechts een zeer scherpe prijs. Hij wil aanvankelijk maar 50 cent per houtje betalen, terwijl de kosten voor het maken van een houtje een verkoopprijs van 75 cent rechtvaardigen.
Rond 1940 werken er ruim dertig mensen en worden per dag soms wel meer dan duizend schaatsen gemaakt. Gerrit Nijdam adverteert dan met “Frieslands mooiste en lichtste schaats”.
Dhr. Nijdam aan het 'schaatsrichten' in de 'inzetterij'.
Tijdens de oorlog 1940 / 1945
Tijdens de Tweede Wereldoorlog vorderen de Duitsers de fabriek, daar er metaal verwerkt wordt. Nijdam weet de vordering echter te voorkomen door een advertentie in de Nederlandse dagbladen te plaatsen, waarin hij aanbiedt klompen te repareren. Uit alle delen van het land werden kapotte klompen aangeboden.
De advertentie van Nijdams 'Houten zolenfabriek' tijdens de oorlog.
Als de “Rüstungs-inspektion” uit Den Haag komt controleren, treft men er 8000 kapotte klompen aan, die door het personeel worden gerepareerd. Daar kunnen de Duitsers geen bezwaar tegen maken. Nijdam haalt zich een tweede keer de woede van de Duitsers op de hals als hij de verboden advertentietekst “Wij houden Nederland op de been” het land rondstuurt. De Duitsers maken bezwaar tegen het “Wij”.
Als de “Rüstungs-inspektion” uit Den Haag komt controleren, treft men er 8000 kapotte klompen aan.
Dochter Koosje Nijdam spreekt tijdens de huldiging van Atje Keulen-Deelstra.
De vijftig en zestiger jaren
Na de oorlog wordt de productie van het schaatsen maken weer hervat. Het leerwerk wordt dan betrokken bij Th. Zandstra uit Sneek. Als smeden worden genoemd Gerrit Krikke en Bart Sytsma. Andries de Vries maakt in de jaren vijftig veel houten voor Nijdam. Het bedrijf wordt dan “schaatsen en houtwarenfabriek” genoemd.
Het staal en het beukenhout zijn afkomstig uit Duitsland. In deze periode neemt dochter Coosje Nijdam met haar man Koos Woortman de directie van het bedrijf over.
Nijdam brengt ook metalen schaatsen in de handel onder de naam “Kondor” en “DIPLOMA”. De ‘hoge noren’ en kunstschaatsen doen hun intrede in het assortimenten.
Andere houten voorzieningen
Naast (winter)sportartikelen wordt met name zomerdag ook andere houten voorzieningen gemaakt zoals strijkplanken, wasrekken, bankjes, peddels en aanverwante houten artikelen.
Na 1968 worden er geen schaatsen maar gemaakt. Het accent komt dan te liggen op de handel in schaatsen en andere (winter)sportartikelen. Zo verkoopt Nijdam een hoge noor onder de naam “Nijdam Racer”.
Oranjewoud wordt Heerenveen
Met de aanleg van rijksweg 32, die in 1956 werd geopend, werd het dorp Oranjewoud in teeëen gesplitst. Bij raadsbesluit werd een gedeelte van Oranjewoud, waar ook de fabriek van Nijdam aan de Koningin Wilhelminaweg 32-34 lag, bij de plaats Heerenveen gevoegd. Vervolgens werd, ook bij raadsbesluit, in 26 april 1965 de noord-zuid dorpsgrens van Oranjewoud opnieuw verlegd en wel zodanig, dat deze kwam te liggen op de westelijke begrenzing van de nieuwe rijksweg 32. Hierdoor viel definitief de fabriek van de firma Nijdam onder ‘Heerenveen’.
In de krant verscheen een kritisch ingezonden bericht, ondertekend door ‘O.N.’
In de 50er jaren maakte Nijdam o.a. deze prachtige vrachtwagen van hout.
De laatste periode
Vanaf 1996 is de merknaam Nijdam® in handen van Schreuder Sport International. Het familiebedrijf Schreuder Sport bestaat sinds 1918 en handelt sinds de vijftiger jaren in schaatsen en andere (winter)sport gerelateerde artikelen, onder meer via de BV Wintersport Leerdam. Schreuder gebruikte de ijzersterke merknaam Nijdam® en haar expertise om het merk opnieuw in de markt re brengen. De kennis die is opgedaan met het produceren en verkopen van schaatsen is gebruikt om ook inline skates en skeelers te produceren en verkopen.
De vele miljoenen schaatsen en inline skates die onder de merknaam Nijdam® zijn verkocht geven aan dat de consument het merk en de produkten waardeert.
Foto album Nijdam
Tips of meer informatie?
Graag! Uw bijdrage is zeer welkom. Neem contact met ons op.