STICHTING ORANJEWOUD HISTORIE

ZWEMBAD, NATUURBAD, BADINRICHTING

In 1924 wordt de badinrichting in Heerenveen afgekeurd. Het zwembad aan de Badweg, omgeven door hoge schuttingen en door het troebele water ook wel ‘Inktpot’ genoemd, is te klein geworden en er was  jarenlang onvoldoende onderhoud gepleegd. Inspecteur van de Volksgezondheid dr. de Waal keurt het zwembad af.

Natuurbad Oranjewoud

Het bestuur dat de plannen voorbereidde en liet uitvoeren bestond uit de heren K. Wierda, voorzitter, W. Wierda, secretaris, H. Binksma, penningmeester, H. Overdiep en A. Woltman; toegevoegd voor Schoterland, wethouder H.H. de Vos en voor Aengwirden wethouder B. de Jong.

Er moest een nieuw zwembad komen, maar het zou nog tot 1930/1931 duren, voordat met de daadwerkelijke bouw begonnen kon worden.

Aanvankelijk dacht men dat een budget van ƒ4.000 voldoende zou zijn, maar toen men met de bouw begon in 1930 was het opgelopen tot ƒ30.000. De Spaar- en Voorschotbank te Heerenveen was bereid de vereniging een lening van ƒ30.000 te vertrekken en de gemeenteraden van Schoterland en Ængwirden besloten de rente en aflossing daarvan te garanderen, Schoterland voor 2/3 deel en Ængwirden voor 1/3 deel. In de tussenliggende tijd, was de ijsclub Oranjewoud genegen gebleken om een deel van hun ijsbaan af te staan voor de bouw van het nieuwe zwembad. Want voorheen liep de waterplas daar, een mooi stukje natuur, ontstaan door de ontgronding ten behoeve van de begraafplaats tot aan het voetpad naast de vogeltuin van Tropenfauna.

Toen kon men eindelijk overgaan tot aanbesteding.

In-1932-opende-de-burgemeester-Falkena-het-zwembad-van-Oranjewoud_Als-openingsdaad-trok-hij-aan-het-douchekoord.
In 1932 opende burgermeester Falkena het “Natuurbad Oranjewoud” met een ruk aan het douchekoord

Nieuwbouw van start

Na de voorbereidingen, architectuur en aanbesteding wordt in de loop van 1931 met de bouw van het zwembad begonnen. Bij de uitvoering van de bouw werden jonge werklozen uit de gemeenten Aengwirden en Schoterland ingezet.

Architect

Het zwembad is ontworpen door architect Wierda uit Heerenveen, die laten ook voorzitter zou worden van het bestuur van het zwembad.

Aanbesteding

In Hepkema’s Courant van 29 december 1930 staat:

Het bestuur van de „HEERENVEENSCHE BAD- EN ZWEMINRICHTING” zal trachten aan te besteden, behoudens nadere goedkeuring, de bouw van een Zweminrichting met het maken van de nodige bassins en bijkomende werken, op een vrij terrein te Oranjewoud.

Bestek en tekeningen zijn te bekomen ten kantore van den Architect C. J. Wierda, Fok 55 te Heerenveen, tegen betaling van f 5,– per stel.

De aanbesteding zal plaats hebben den 7 Januari 1931, ’s avonds 7 uur, in het café “Paul Kruger” te Heerenveen.

Het bestuur der Heerenveensche Bad- en Zweminrichting.

 

Bouw

De bouw van het zwembad werd gegund aan de aannemersfirma L. van der Meulen en Zn. uit Heerenveen. Het mocht een wonder heten, dat een degelijk werk in zwarte crisistijd tot stand kn komen. Ideaal was het blijkbaar nog niet wat in 1935 zijn verschillende vebeteringen aangebracht. Bij de uitvoering van de bouw werden jonge werklozen uit de gemeenten Aengwirden en Schoterland ingezet. Dit project was een koopje; de jong werkers kregen f 2,50 voor werkweken van 37 1/2 uur maar het was dan ook meteen ook een leerproject voor deze jonge mensen. Het werk stond onder leiding van de heer Woltman, leider van “de ontwikkelings- en ontspanningscursus voor jeugdige werklozen”.

Technische details van het zwembad

De afmetingen van het bad 50 meter bij 75 meter, verdeeld in drie bassins, ieder bassin was 50x 25 meter. Het diepe bassin was 2,70 meter diep, bij de springtoren was de diepte 3,25 meter. Het middelste bassin had een diepte van 1,40 meter en het kinderbassin was 60 cm diep.

Foto album

Het natuurzwembad voorzien van de nieuwste inzichten

Wanneer je het zwembad binnenkwam, zag je rechts de kamer voor de badmeester en links een bergplaats. Daarna kwam je op een ruim verhoogd looppad van beton, 1,50 meter breed, dat zich uitstrekte langs alle gebouwen aan de Westkant.

Deze gebouwen waren zo geplaatst, dat al het water van het looppad of uit de kleedhokjes direct naar achteren wegliep, onder de gebouwen door.

 

Naast de bergplaats links waren (voor de vrouwen en meisjes) resp. de toiletten gesitueerd, 24 kleedkamertjes, een bergplaats voor te verhuren zwemkleding e.d., een zij uit- en -ingang, de directiekamer, weer een toegang, de badknechtkamer, het gebouwtje met de pomp voor waterverversing, naar rechts (voor de mannen en jongens) weer 24 kleedkamertjes, een toilet, 1 gezamenlijke kleedruimte voor 12 kinderen. Dit waren de zgn. ‘kalverhokken’, waar je je als kind gezamenlijk moest omkleden. Maar wanneer je eenmaal twaalf jaar was geworden mocht je je in de kleedhokjes omkleden, zo was de ongeschreven regel. De kleedkamertjes waren 1,10 meter breed en 1,50 meter diep, eenvoudig maar solide ingericht.

Aan de noordzijde, tegen het ondiepe bassin, bevond zich in het water een schutting met handsteunen, waardoor het mogelijk was, dat een onderwijzer zwemonderricht kon geven aan een klas kinderen. Aan de oostkant van het diepe bassin stond de springtoren en aan de westkant, tegen het verhoogde looppad, een springplank.

Openingstijden en tarieven

Aan de achterkant van de kleedkamertjes, aan den westzijde buiten het zwembad, was een overkapping die gelegenheid bood tot stalling van een paar honderd fietsen. Aan den noordkant van het bassin is een dijk van 2,50 meter hoog, 50 meter lang en 18 meter breed, met een zachte glooiing, bedoeld als z.g. strand, waar men kan zonnebaden. Om het hele bassin was een schutting geplaatst.

Het pompje voor waterverversing verplaatste 1½ kuub water per minuut. Wanneer men b.v. 10 cm. wilde verversen, dan moest het pompje ongeveer zes á zeven uur draaien. Uit het achterdeel van de plasvan het bassin (de ijsbaan), door een dijk gescheiden, kon dan via een cokesfilter weer fris water toestromen. Het bassin vroeg plm. 4.000 m3 liter water, terwijl de achter de zwembad gelegen plas nog over plm. 8.000 m3  water beschikte Dit water was van de Friese boezem afgescheiden, zodat geen verontreiniging kon plaats vinden.

Opening

Op 26 mei 1931 – het was zonnig en warm lenteweer – werd het zwembad geopend, met o.a. de inspecteur der Volksgezondheid dr. De Waal, de propagandist van den Nederlandsche Zwembond de heer Biet, de burgemeesters en wethouders van de gemeenten Schoterland en Ængwirden met diverse raadsleden, besturen van andere zwemverenigingen, het bestuur der Gemeentelijke Commissie voor Lichamelijke Opvoeding en vele anderen.

H.Z. en P.C.

Het zwembad was de thuishaven van de “Heerenveense Zwem en Polo Club (H.Z. en P.C.). De club hield regelmatig zwemwedstrijden in het natuurzwembad die vaak door veel publiek werden bewoond.

Links een foto van de start ’tijdens den wedstrijd meisjes aspiranten tot 16 jaar’ en rechts een foto van mej. G. Hottinga van HZenPC die 1e werd bij het keerpunt ‘in den wedstrijd op het kampioenschap 100M. schoolslag dames’.

Badmeester tevens Kleermaker

De eerste badmeester was Y. de Vries, die daarnaast ook kleermaker was. Badmeester De Vries was mee overgegaan van ‘De Inktpot’ naar Oranjewoud, waar zijn zoon hem assisteerde. Dat de functie van badmeester serieus werd genomen, blijkt uit de “Instructie voor den Badmeester en Echtgenote”. Zo werd o.a. vastgelegd dat zij ‘niet aansprakelijk zijn voor eventueele ongevallen in of bij de inrichting’. (zie tijdijn)

Badmeester Yde de Vries en zijn zoon stopten in 1939 en in 1938 trad J.H. Schuiveling in dienst als badmeester-instructeur, een functie die hij 37 jaar zou vervullen.

Advertentie uit 1941

Hij vertelde dat, toen hij badmeester werd de entreeprijs 25 cent bedroeg. Toeschouwers moesten een dubbeltje neertellen, terwijl een leskaart ƒ1,50 kostte. De leskaart gaf recht op zes lessen per week, het hele seizoen lang.

Het natuurbad was populair, het stond bekend als een van de beste van Friesland. “Er waren dagen dat het bad door 2.000 mensen werd bezocht”, aldus Schuiveling, maar de accommodatie was hier niet op berekend. Er was te weinig kleedruimte; in sterk bezette uren moesten we soms zeven man in één kleedhokje drukken. Natuurlijk niet allemaal tegelijk maar er hangen dan wel zeven stel kleren in één hokje en de een moet op de ander wachten”.

Er wordt gewerkt aan hulp van badmeester Schuiveling

“Het was mooi water”, zegt de heer Schuiveling. “En dat terwijl het niet werd gezuiverd zoals dat tegenwoordig gebeurt. Het uit de nabije sloten afkomstig water werd regelmatig doorgepompt en verder moest ‘natuurlijke zuivering’ (de woorden zijn van onze gewezen badmeester) door de zon maar voldoende zijn. En dat was het ook. Schuiveling weet zich nog te herinneren dat er eens een arts op bezoek was die, alvorens soepel in het water te duiken, liet weten dat er met water niets loos was. Van verwarmt water was nog geen sprake, de lessen werden soms gegeven met een watertemperatuur van zestien graden.

Na de sluiting van het bad in 1969 verhuist Schuiveling mee naar het nieuwe zwembad en neemt in 1975 afscheid als badmeester. Hij werd bij die gelegenheid koninklijk onderscheiden.

Nieuw zwembad

Het bad kon het technisch niet meer aan de eisen des tijds voldoen. Begin jaren zestig werd er over de aanleg van een nieuw zwembad gesproken.

Er werd een bijeenkomst in café Oord belegd. Er moest door de bevolking 30.000 gulden bijeen worden gebracht, zijnde vijf procent van de kosten voor nieuwbouw.

Via een huis-aan-huis collecte kwam het bedrag op tafel en enkele jaren later kon het nieuwe zwembad worden geopend.

Natuurgebied

Vijftien jaar nadat de laatste entreekaartjes werden verkocht lijkt het natuurbad het decor van een griezelfilm. Een serie vermolmde kleedhokjes met half vergane deuren, vies water en vervallen hekwerk roepen een vreemd aandoende sfeer op.

Na de sluiting werd het oude zwembad nog enige jaren door Tropenfauna gebruikt als broedplaats voor eenden. Ook werd het gebruikt als hondenasiel, als speelplaats voor bezitters van op afstand bediende miniatuurbootjes en hadden vissers er ook jarenlang hun visstek.

In 1996 worden de restanten het zwembad definitief geruimd, om plaats te maken voor de verbreding van de snelweg.

Herinneringen aan het zwembad

De mooie herinneringen van Bert Kuiper: “Met het hoofd der o.l. school no. 4 te Heerenveen vooraan, fietsten wij, leerlingen van klas 6 van de latere van Maasdijkschool op een ochtend in juni 1962, langs het Kuperusplein het aan twee zijden begroeide Korflaantje in”.
Lees meer >

Tijdlijn

1927

Oprichting

Huishoudelijk reglement van de stichting tot oprichting van een Bad- en Zweminrichting. (klik op de afbeelding om het reglement online te lezen)
1931

Vergunning en borgstelling

Het bestuur van de vereniging tot Instandhouding der Bad- en Zweminrichting gevestigd te Heerenveen gemeente Schoterland etc., verlenen in hunne hoedanigheid bij deze vergunning aan Keimpe Annes Dijksma, veehouder wonende te Oranjewoud, aan de badgasten consumptieartikelen te verkopen.

Tevens borgstelling door de gemeenten Heerenveen en Aengwirden. lees online >

1933

Plattegrond zwembad

1936

Rooster van aftredende bestuursleden lees online >

Instructie voor den Badmeester en Echtgenoote  lees online >

1938

Wisseling van de wacht

Badmeester van het eerste uur dhr. De Vries neemt “Na zeer langdurigen dienstttijd” afscheid. J.H. Schuiveling wordt benoemd als nieuwe badmeester.
1939

Financiën

De balans van het zwembad voor de periode 1939 – 1947 lees online >
1941

Gemend zwemmen toegestaan

In 1941 bericht Burgemeester en Wethouder van Heerenveen de Heeren Gedeputeerde staten van Frielsand dat de bad- en zweminrichtig is opengesteld voor gemengd zwemmen en heeft men daartoe voldaan aan de ‘wenschen’.
lees online >
1945

Bezoekersaantallen

Na de oorlog groeit de behoefte aan een verfrissend bad en nemen de bezoekersaantallen – met name de ‘schoolbaden’ enorm toe.
1945

Diplomazwemmen

De belangstelling voor zwemmen in het natuurbad van Oranjewoud is bijzonder groot en in 1955 zijn er “reeds 1250 abonnementen uitgegeven”. Elke dag zijn er minstens 1500 personen, die een bezoek aan de badinrichting komen brengen”, aldus een artikeltje in de krant in de zomer van 1955.

Ook voor het leszwemmen, onder leiding van badmeester Schuiveling, was “grote belangstelling”.

1953

Plannen Rijksweg 32 en uitbreiding zwembad

In augustus 1953 reist het bestuur van de vereniging af naar zwembaden te Meppel, Hellendoorn, Nijmegen (Goffert) en Epe met als doel zich te laten informeren over de laatste trends op het gebied van zwembad aanleg en exploitatie. Hiertoe genoopt door de aanleg van de Rijksweg 32, dwars over het huidige Wâldster zwembad.

Ondertussen stapelden zich de problemen op rond de verkoop van de grond en verdere juridische afwikkelingen in verband met de sluiting van het zwembad vanwege de aanleg van de Rijksweg 32.

1955

Jaarverslag 1955

In het jaarverslag van 1955 is het volgende te lezen: “De jaarvergadering werd gehouden op 9 mei 1955. Daarin werd o.a. beproken dat urgente voorzieningen aan het zwembad, die belangrijke kosten met zich mede brengen, o.a. herstellingen aan de springtoren en aan de verzakkende walbeschoeiing zullen moeten worden getroffen indien dit nog gedurende langere tijd moet worden gebruikt. Daarom werd in die vergadering besloten aan het gemeentebestuur te vragen in welk stadium de  plannen tot verplaatsing der inrichting verkeren, opdat geen onnodige uitgaven zullen worden gedaan. Bij brief van 25 mei 1955 berichtte het gemeentebestuur “dat het zich laat aanzien, dat de eerste jaren nog niet mag worden gerekend op een nieuwe bad- en zweminrichting”.
1956

Leeuwarders pikken zwemtitels in

In juli 1956 blijken er in en rondom Oranjewoud ondanks het zwembad minder talenten te zwemmen want “Het eerste deel van de Friese zwemkampioenschappen in het natuurbad is een Leeuwarder aangelegenheid geworden”. De Amsterdamse kunstzwemmers ‘The Bathing Beauties’ droegen met hun fantastische show bij aan het jubileum van HZ en PC.
1958

Afscheid voorzitter Wierda

Op 13 maart 1958 deelt voorzitter Wierda te moeten bedanken voor het voorzitter van de verening. Wierda was vanaf de eerste algemene vergadering – 12 mei 1922 – als bestuurslid betrokken: 6 jaar als penningmeester, 10 jaar als secretaris en 20 jaar als voorzitter.

Wierda werd bij afwezigheid “met algemene stemmen benoemd tot ere-voorzitter onzer Vereniging”.

1963

Jubileum badmeester Schuiveling

Op vrijdag 19 april wordt het 25-jarig dienstverband van badmeester Schuiveling gevierd in Tropenfauna. In de afgelopen 25 jaar is er in het bad van Oranjewoud geen verdrinkingsgeval voorgekomen daar daar is de jubilaris begrijpelijk trots op al geeft hij toe dat het niet helemaal in de hand te hebben. “Wel heb ik er in die periode twee uit moeten halen”.
1966

Nieuw zwembad

In juni 1966 wordt het nieuwe zwembad aan de Burgemeester Falkenaweg geopend. Links op de foto is badmeester schuiveling (met spreektoeter) nog te zien. Het zwembad werd 24 jaar later, in 1990, al weer gesloopt omdat het openhouden te duur werd en er een te kleine groep mensen gebruik van maakte.
1967

Verkoop bad

In 1967 koopt de gemeente Heerenveen het zwembad van de “vereniging tot instandhouding der bad- en zweminrichting te Heerenveen”.
1968

Sluiting zwembad

1984

Hengelsportvereniging evacueert de vis

Hengelsportvereniging Heerenveen wordt door omstanders getipt dat slopers bezig zijn het water uit zwembad en ijsbaan te pompen. Dit in verband met de aanleg van de nieuw rijksweg. In goed overleg met de gemeente en het sloopbedrijf is besloten een laag water te laten staan en zo de vrijwilligers van de visclub gelegenheid te geven de vis – vijftien snoeken, enkele karpers en zeer veel witvis- in een grote bak en enkele tonnen ‘oer te setten’.
1996

Sloop

In 1996 worden de laatste restanten van het zwembad definitief geruimd.

Tips of meer informatie?

Graag! Uw bijdrage is zeer welkom. Neem contact met ons op.